تفاوت های استفاده از شبکه های اجتماعی در ایران و جهان

برخی از مسئولان یا منتقدان داخلی شبکه‌های اجتماعی اعم از فیسبوک و توییتر و… و حتی شبکه های پیامرسان اینترنتی مانند وایبر و واتس اپ و تلگرام و… معتقدند، شبکه‌های اجتماعی در ایران را بیش از حد جدی گرفته‌ شده‌است. این درحالی است که در کشورهای توسعه یافته میزان استفاده و استقبال مردم از این شبکه‌ها به اندازه ایران نیست. آیا واقعا به نسبت میانگین دسترسی به اینترنت و ابزارهای آن، تفاوت معناداری بین حضور و استفاده از این شبکه ها با کاربران در کشورهای توسعه یافته وجود دارد؟

البته برای پاسخ دقیق به این سوال (یعنی تعیین تفاوت معنی دار) نیاز به پژوهش علمی در این حوزه است. اما در کل تجربه و مشاهدات از وقایع اجتماعی و سیاسی در کشور نشان می‌دهد، شبکه های اجتماعی در ایران و به طور کلی فناوری های نوین ارتباط را آن گونه که مردم کشورهای توسعه یافته استفاده می کنند، استفاده نمی کنند.

دلیل این رویکرد متفاوت و استقبال بالا از این شبکه های اجتماعی در ایران چیست؟ مثلا چرا میزان استفاده و صرف زمان در این شبکه ها توسط کاربران ایرانی بیشتر از دیگر کشورهاست؟

از لحاظ جامعه شناختی، باید بافت جمعیتی، اجتماعی و فرهنگی ایران مورد بررسی قرار بگیرد. براساس آمارها بیش از یک چهارم جمعیت (15تا 24 سال) کشور ما (حدود 20 میلیون نفر) جوان است و این جمعیت جوان در دنیایی که اکنون «شبکه‌ای» شده است، نیازهای خاص خود را دارند. با پیشرفت فناوری‌های نوین ارتباطی، نیاز به استفاده از این فناور‌ی‌ها نیز پیشرفت می‌کند و طبیعی است که جمعیت جوان و تعداد زیاد آن باعث تغییراتی در الگوی مصرف شبکه های اجتماعی در ایران شود. از لحاظ اجتماعی نیز جمعیت جوان ما ممکن است محدودیت‌هایی در ابراز احساسات و در مواقعی در ارتباط احساس کند و برای جبران این خلا به شبکه های اجتماعی متعدد روی بیاورد. از بعد فرهنگی نیز همانند بسیاری از فناوری‌های نوین دیگر، فرهنگ استفاده از آن برای بسیاری از افراد جامعه شرح داده نشده است.

اگر بخواهیم از بعد رسانه‌ای به موضوع نگاه کنیم، آیا می‌توان گفت بخشی از اقبال عمومی بالا به این شبکه های اجتماعی در ایران ناشی از کم اعتمادی مخاطبان نسبت به رسانه‌های رسمی است و مخاطبان با عضویت در این شبکه‌ها، خود به دنبال تولید خبر یا دستیابی به منابع دست اول اخبار هستند؟

تصور می‌شود کاربران ایرانی برای دستیابی به اخبار (معمولا سخت خبر) به شبکه های اجتماعی مراجعه نمی‌کنند. البته برای آگاهی از نرم خبر و اخبار اصطلاحا «زرد» مراجعات فراوانی به شبکه‌های اجتماعی در ایران انجام می‌شود. معمولا هدف از این مراجعات، سرگرمی و گاهی اوقات، شایعه سازی است. در اینکه مردم نسبت به برخی رسانه ها کم اعتماد هستند شکی نیست اما بعید به نظر می رسد، مردم به این دلیل به شبکه های اجتماعی در ایران روی بیاورند. مردم ممکن است برای خبرگیری به سایت‌های خبری مختلف مراجعه کنند، اما شبکه های اجتماعی را برای اهداف دیگر همچون سرگرمی، برقراری ارتباط، وقت گذرانی، ایجاد بحث و گفت و گو و دوست یابی استفاده می کنند.

مقایسه میزان استقبال از شبکه های اجتماعی در ایران و جهان:

الف _ شبکه اجتماعی همراه(موبایلی)

1- تلگرام

تلگرام توسط دو برادر با نام‌‌های پاول دورف و نیکلای دورف به بازار آمد. پاول دورف برادر کوچک نیکلای دورف است و سازمان غیرانتفاعی کارآفرینی در آلمان دارد که پشتیبان مالی پروژه است. تلگرام توسط یک سازمان غیرانتفاعی آلمانی متعلق به کارآفرین و نیکوکار روسپاول دورف اداره می‌شود. در حدود 45 درصد از کاربران این شبکه را ایرانیان تشکیل می‌دهند و از آ‌نها به عنوان بیشترین بازدیدکنندگان این شبکه نام برده می شود. رتبه این شبکه در رده بندی پربازدیدترین سایت های دیده شده از سوی کاربران ایرانی در رده 29 است.

2- وایبر از شبکه های اجتماعی در ایران

وایبر توسط ۴ همکار صهیونیستی به نام‌های” تلمن مارکو، ایگور مگزینیک، سانی مارولی و اوفر اسمچا” تأسیس شد. تلمن مارکو مدیرعامل شرکت است، که چهار سال در ارتش صهیونیستی مشغول به کار بوده‌است و از دانشگاه تل‌آویو فارغ‌التحصیل شده‌است. در ۱۴ فوریه ۲۰۱۴ وایبر توسط شرکت راکوتن به قیمت ۹۰۰ میلیون دلار خریداری شد. پیش از فوریه ۲۰۱۴، بیشتر سهام این شرکت را یک خانواده اسرائیلی به نام شباتای (2/ 55٪) و تلمن مارکو (4/ 11٪) و نیز یک شرکت آمریکایی به نام IRS وست (5/ 12٪) در اختیار داشته‌اند.

3- واتز اپ(واتس اپ) از شبکه های اجتماعی در ایران

مؤسس شرکت و سازنده این برنامه “جن کوم” است. واتس اپ در سال۲۰۱۳ در سراسر جهان ۴۵۰ میلیون کاربر داشته که حداقل ماهی یکبار آنلاین بوده‌اند. رتبه این شبکه در رده بندی پربازدیدترین سایت های دیده شده از سوی کاربران ایرانی در رده 47 است. هندی ها رتبه یک تعداد بازدیدکننده از این سایت را تشکیل می دهند.

4- لاین از شبکه های اجتماعی در ایران

لاین در سال ۲۰۱۱ در ژاپن راه‌اندازی شد و در ظرف دوسال به بزرگ‌ترین شبکه اجتماعی ژاپنی بدل شد. در نوامبر ۲۰۱۳ تعداد کاربران آن در سطح  جهان به مرز 300 میلیون نفر رسید که از این تعداد ۵۰ میلیون آن را ژاپنی‌ها تشکیل می‌دادند.

ب – شبکه های اجتماعی تحت وب

1 – فیسبوک

یک سرویس شبکه اجتماعی برخط است که در ۴ فوریه سال ۲۰۰۴ میلادی توسط مارک زاکربرگ و دوستانش ادوآردو سوری، اندرو مک‌کالم، داستین مسکوتیز و کریس هیوز در دانشگاه هاروارد به وجود آمد. آمریکایی‌‌ها بیشترین استفاده کننده از فیسبوک را تشکیل می‌دهند.

2 – توییتر

توییتر در مارس ۲۰۰۶ به دست”جک دورسی” ایجاد شد و در ژوئیه ۲۰۰۶ آغاز به کار کرد. هندی‌ها بیشترین بازدیدکنندگان این سایت را تشکیل می‌دهند.

3 – اینستاگرام

اینستاگرام بوسیله”کوین سیستروم”و “مایک کریگر” خلق و در اکتبر ۲۰۱۰ راه‌اندازی شد. این سرویس به سرعت محبوبیت کسب کرد و به بیش از ۱۰۰ میلیون کاربر تا آوریل ۲۰۱۲ و ۳۰۰ میلیون کاربر تا دسامبر ۲۰۱۴ رسید. اینستاگرام از پربازدیدترین شبکه های اجتماعی در ایران است و رتبه 51 را در بین سایت‌های پربازدید ایرانی کسب کرده است.

اینستاگرام یک شبکه اجتماعی مبتنی بر به اشتراک‌گذاری عکس است که در سال 2010 در دنیا غوغا به پاکرد. فقط 2 ماه طول کشید تا اینستاگرام از زمان راه‌اندازی به آمار 1 میلیون کاربر برسد و پس از یکسال هم به آمار 10 میلیون کاربر رسید. حال بیایید نگاهی به آمار رشد کاربران اینستاگرام درطی این سال‌ها بیندازیم:

1 میلیون کاربر در دسامبر 2010

10 میلیون کاربر در سپتامبر 2011

80 میلیون کاربر در جولای 2012

130 میلیون کاربر در ژوئن 2013

150 میلیون کاربر در سپتامبر 2013

300 میلیون کاربر در دسامبر 2014

400 میلیون کاربر در سپتامبر 2015

500 میلیون کاربر در ژوئن 2016

600 میلیون کاربر در دسامبر 2016

700 میلیون کاربر در آوریل 2017

گفتنی است که فیسبوک، اینستاگرام را در سال 2012 به ارزش 1 میلیارد دلارخریداری کرد. اساساً اینستاگرام پس از 6 سال به آمار 600 میلیون کاربر رسید. اما خود فیسبوک پس از 6 سال به آمار 431 میلیون کاربر رسید البته همین چند وقت پیش هم فیسبوک به آمار 2 میلیارد کاربر رسید.

محبوب ‌ترین شبکه های اجتماعی در ایران

ایران هم شرایط پیچیده خودش برای استفاده از شبکه ‌های اجتماعی را دارد و همانطور که درجریان هستید، فیسبوک و توییتر در کشور فیلتر هستند اما اینستاگرام تنها شبکه‌‌ی اجتماعی محبوبی است که در کشور فیلتر نیست.

درحال حاضر هیچ آمار دقیقی درمورد تعداد کاربران ایرانی اینستاگرام وجود ندارد اما تعداد دانلودهای اینستاگرام در کافه بازار عدد 16 میلیون را نشان می‌دهد و با درنظرگرفتن دانلود های اینستاگرام ازطریق گوگل پلی و اَپ  اِستور و دیگر مارکت‌‌ها می‌توان تخمین زد که اینستاگرام درایران حدود 20 میلیون کاربر دارد. یعنی درواقع ایرانیان %2/85 از کل کاربران اینستاگرام را تشکیل می‌دهند که با درنظرگرفتن 5-4 میلیون ایرانی خارج ازکشور می توان آن را %3 درنظرگرفت.